زعفران: گیاهشناسی، خواص و توصیه‌های قبل از مصرف
نام تجاری گیاه:
Saffron
نام علمی گیاه:
Crocus sativus L.
-زعفران.jpg)
تاریخچه و گیاهشناسی:
حدود 2300 سال پیش از میلاد مسیح، زعفران در مناطقی از شرق مدیترانه کشت و استفاده می شد. این گیاه ابتدا در مناطقی با شرایط آب و هوایی خاص، و پس از آن در سراسر منطقه ی اورآسیا گسترش یافت و در نهایت به بخش هایی از شمال آفریقا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه هم رسید. زعفران، در دوران پادشاهی هخامنشی در سده ی 5 قبل از میلاد در اصفهان کشت می شد و در مراسم تشییع جنازه کاربرد داشت. استفاده از این گیاه، همچون عطر و دارو هم در این عصر رایج بود.
کلمه‌ی انگلیسی Saffron از کلمه‌ی لاتین Safranum در قرن دوازدهم و کلمه ی فرانسوی کهن Safran مشتق شده است. در همین حال، کلمه‌ی لاتین Safranum نیز از کلمه‌ی فارسی زرپران (zarparān) و یا عربی زعفران (za'ferân) به معنای زرد، مشتق شده است.
دانستنی های کشاورزی
-زعفران.jpg)
خواص زعفران:
ضد افسردگی
براساس پژوهش های یک گروه تحقیقاتی، مصرف روزانه 80 میلی گرم عصاره ی زعفران اثرات بالینی ضد افسردگی بارزی در مقایسه با دوزهای کمتر دارد. برابری یـا برتـری تأثیر آن در مقایسه با داروهای ضد افسردگی فلوکستین، ایمـی پـرامین و پلاسـبو گزارش شده اسـت. در این پژوهش، کارآزمایی دوسوکر کنترل شده، روی شصت بیمار مبتلا به افسردگی خفیف و متوسط به مدت شش هفته انجام شد. بیماران به طور تصادفی به دو گروه «مصرف روزانه 40 میلی‌گرم زعفران و مصرف روزانه 80 میلی‌گرم زعفران» تقسیم شدند. یافته ها نشان داد که زعفران در هر دو گروه مؤثر بود اما در گروهی که روزانه 80 میلی‌گرم زعفران دریافت می کردند اثرات بالینی ضد افسردگی، بارزتر بود که از نظر آماری تفاوتِ معناداری است.
نتایج پژوهشی روی موشهای آزمایشگاهی، منتشر شده در فصلنامه ی گیاهان دارویی، هم نشان داد که مصرف عصاره ی زعفران، از زمان بی تحرکی در موش ها می کاهد. چنانچه ماده ای زمان بی حرکتی را کاهش دهد، دارای اثر ضد افسردگی است. براساس همین مطالعه، محتمل است که اثر ضد افسردگیِ کلاله ی زعفران به سبب وجود کروسین و سافرانال در آن باشد. کروسین بر سیستم دوپامینرژیک و مهار بازجذب نوراپی نفرین و سافرانال بر سیستم سروتونرژیک مؤثر است.
پژوهش دیگری تأیید می کند که مصرف کپسول های 15 گرمی عصاره ی زعفران (حاوی عصاره ی خام 350-300 میکروگرم سافرانال) دو بار در روز و به مدت هشت هفته در افراد افسرده، به کاهش علائم افسردگی این افراد کمک می کند. تأثیر مصرف این مقدار زعفران، مشابه مصرف داروی فلوکستین (داروی ضد افسردگی از گروه مهارکننده های بازجذب سروتونین) است.
کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)
نتایج یک پژوهش نشان داد، مصرف مکملِ زعفران، دو بار در روز به میزان 15 میلی گرم در طول 2 دوره قاعدگی، علائم سندروم قبل از قاعدگی را به میزان چشمگیری کاهش می دهد.
بر اساس پژوهشی دیگر، مصرف روزانه 30 میلی گرم عصاره ی زعفران در طول دو دوره ی قاعدگی، علائم سندروم پیش از قاعدگی 75 درصد از زنان را به میزان 50 درصد کاهش داد(در گروه دارونما8 درصد). برپایه ی همین پژوهش، نشانه های افسردگیِ قاعدگی در 60 درصد زنان شرکت کننده به نصف کاهش یافت در حالی که این مقدار در گروه زنانی که دارونما مصرف کرده بودند فقط 4 درصد بود.
آقا حسینی و همکاران در پژوهش دیگری نشان دادند، مصرف زعفران از علائم سندروم قاعدگی خواهد کاست. برهمین اساس، مصرف روزانه 30 میلی گرم عصاره ی زعفران ازعلائم و دردهای قاعدگی می کاهد. مصرف این گیاه به طور چشمگیری علائم و مشکلات احساسی و رفتاری مرتبط با سندروم قاعدگی را هم، کم می کند.
بهبود عملکرد کبد
پژوهشگران ایرانی مقاله ای به نام «بررسی تأثیر عصاره ی زعفران بر الگوی الکتروفورتیک اجزای پروتئینی سرم در موشهای سوری نر»در مجله ی علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان منتشر کرده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد، مصرف عصاره ی زعفران باعث افزایش آلبومین در موش های آزمایشگاهی می شود. برپایه ی همین پژوهش، مصرف دوزهای 100 میلی گرم بر کیلوگرم و 200 میلی گرم بر کیلوگرم زعفران پس از 20 روز، در موش های تیمار شده باعث افزایش سطح سرمی گاما و سطح سرمی آلفا-2 و بتا و نسبت نسبت آلبومین به گلوبولین (A/G) شد.
با توجه به اینکه سنتز آلبومینها در کبد انجام می شود، افزایش میزان آلبومین نشان دهنده ی بهبود عملکرد کبد در اثر تزریق عصاره ی زعفران است. همچنین افزایش سنتز گلبولین ها و کاهش نسبت A/G نشان می دهد، عصاره ی زعفران توانسته بدون ایجاد تحریک آنتی ژنیک موجب تقویت سیستم ایمنی گردد.
مطالعه روی موشهای کوچک آزمایشگاهی نشان داد، با تزریق عصاره ی زعفران، نسبت آلبومین به گلوبولین در تمامی گروههای تجربی، متناسب با افزایش دوز عصاره ی زعفران، کاهش معناداری یافته است. همچنین، سنتز آلبومین در بیماری های مختلف به خصوص در بیماری های کبدی و غالباً نسبت آلبومین به گلبولین، در پلاسمای مبتلایان به این بیماری ها کاهش یافت. با توجه به نقش کبد در سنتز آلبومین، افزایش سنتز این ماده را می توان نشانه ی بهبود فعالیت سلولهای کبدی دانست.
پژوهش دیگری نشان می دهد، مصرف روزانه 100 میلی گرم مکمل زعفران، به مدت شش هفته غلظت IgM (نوعی آنتی بادی، که در پاسخ دهی ایمونولوژیکی به عفونت هایی مثل هپاتیت ترشح می شود.) و تعداد سلوهای بازوفیل را کاهش می دهد. در اکثر بیماران مبتلا به هپاتیت، سطح IgM بالاست. مصرف عصاره ی زعفران غلظت IgG (آنتی بادیIgG در موقع جواب دادن به یک آنتی ژن محلول ظاهر می شود) و تعداد مونوسیت ها را هم، افزایش می دهد.
افزایش میل جنسی
سال 2002 میلادی نتیجه ی پژوهش سونجای کومار و همکاران، مشخص کرد، مصرف کپسول گیاهی "تنتاکس رویال" شامل پودر زعفران و چند گیاه دیگر باعث افزایش تعداد جفت گیری و تعداد انزال، کاهشِ مدت زمان جفت گیری و انزال و بهبود بیماری نقصان نعوذ در موش های ویستار بالغ می شود و اثری مشابه داروی محرک جنسی سیلدنافیل دارد. پس از بررسی بافت رنگ آمیزی شده ی هیپوفیز پیشین هم، افزایش مشخصی در تعداد سلول های بازوفیل که مسئول تولید FSH (هورمون محرک فولیکول) و LH (هورمون جسم زرد) هستند و افزایش معنی داری در میزان تستوسترون خون و تعداد اسپرم مشاهده شد.
در پژوهش دیگری، که در مجله ی علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی زنجان منتشر شد؛ سطح سرمی FSH، LH و تستوسترون در گروهی از موش ها که در هر 48 ساعت، 100 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم عصاره ی زعفران دریافت کرده بودند در مقایسه با گروه شاهد افزایش یافت. نتایج این پژوهش نشان می دهد که عصاره ی زعفران باعث افزایش سطح سرمی گنادوترپین های هیپوفیز پیشین می شود. به دنبال آن در اثر افزایش LH و FSH سطح سرمی تستوسترون هم افزوده می شود.
بهبود عملکرد قلب و عروق
براساس پژوهش ها، مصرف 50 میلی گرم عصاره ی زعفران دو بار در هفته به مدت شش هفته اکسیداسیون LDL را در افراد سالم و مبتلا به بیماری عروق کرونر کاهش می دهد.
برپایه ی این پژوهش ها عصاره ی زعفران، جریان خون و عملکرد قلب و عروق را تنظیم می کند، مصرف این عصاره از تشکیل لخته ی خون در بدن جلوگیری می کند. پژوهش روی موش های صحرایی نشان داد که زعفران اثر چشمگیری بر حفظ همودینامیک و عملکرد مناسب بطن چپ دارد. برپایه ی پژوهشی دیگر، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز در موش های تحت درمان با زعفران، در مقایسه با گروهی که ایزوپروتونرول دریافت کرده بودند به طور چشمگیری کاهش یافت. این یافته های بافت شناسی اثر زعفران بر بخش هایی از قلب را تأیید می کند.
محققان اثرات کروسین و سافرانال زعفران را بر کاهش فشار خون نشان دادند. در این پژوهش کروسین، سافرانال و عصاره ی آبی زعفران، فشار خون و ضربان قلب را به صورت وابسته به دوز در موش های آزمایشگاهی کاهش دادند. در مطالعه ی دیگری کروستین، هیپرتروفی ناشی از نوراپی نفِرین در موش ها را کاست. کروستین بر سطح آنزیم های آنتی اکسیدانی مانند سوپراکسید دسموتاز قلبی، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز می افزاید.
در پژوهشی دیگر، تزریق کروستین به خرگوش های تغذیه شده با رژیم کلسترول بالا، میزان کلسترول را به نصف کاهش داد و مانع از ابتلا به آترواسکلروز (تصلب شرایین) شد.
بهبود عملکرد مجاری تنفسی و ریه
برپایه ی پژوهش ها، زعفران در عضله ی صاف زنجیره ی تراشه ی خوکچه ی هندی اثر تحریکی نسبتاً قوی بر گیرندهای بتا - 2 آدرنرژیک و اثرات آنتاگونیستی غیررقابتی بر روی گیرنده های هیستامینی H1 و گیرنده های موسکارینی دارد. زعفران بر تراشه ی جدا شده ی خوکچه ی هندی اثر اتساعی نسبتاً قوی داشت که هم سطح و حتی فراتر از تئوفیلین (دارویی برای بیماران مبتلا به آسم،آمفیزم و برونشیت) بود. سافرانال تا اندازه ای سبب ساز اثر اتساعی زعفران است. سافرانال بر خوکچه ی هندی اثر ضدسرفه دارد ولی کروسین فاقد چنین اثری است. اثربخشی مصرف یک فرمولاسیونِ حاوی زعفران(مخلوط 1 گرم زعفران و 300 گرم عسل) در درمان پنومونی(سینه پهلو) با دوز 1 تا 3 میلی لیتر روزانه دو مرتبه همراه با درمان استاندارد برای مدت 3 ماه در گروهی از کودکان 2 تا 12 سال با گروهی دیگر از کودکان مبتلا به پنومونی تحت درمان استاندارد، مقایسه شد. نتایج نشان داد که کودکان گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل زودتر درمان شدند و تا 6 ماه بیماری آنها عود نکرد. پس این فرمولاسیون در کودکانِ مبتلا به پنومونی نقش درمان کننده و پیشگیرنده داشته است.
خواص زعفران:
مواد موثره و ارزش تغذیه ای زعفران
کروسین، کروستین، پیکروکروسین، سافرانال، زیزانتین، ریبوفلاوین و تیامین.
نام زعفران، نخستین بار، سده ی هفتم پیش از میلاد در یک کتاب گیاه شناسی آشوری، آمده است.
زعفران، از دیرباز برای انجام غسل در معابد و اماکن مقدس استفاده می شد.
زعفران برای کلئوپاترا و دیگر فراعنه ی مصر باستان خاصیت خوشبو کنندگی داشت و همچون عطر از آن استفاده می کردند.
90 درصد زعفران دنیا در ایران تولید می شود.
مصرف زعفران تا 1.5 گرم در روز ایمن در نظر گرفته می شود. در دوز 5 گرم، اثرات سمی گزارش شده است.
2 ساعت قبل یا بعد از غذا.
عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا
مصرف خوراکی
به طورکلی، هیچگونه خطرات سلامت یا عوارض جانبی به دنبال مصرف مناسب دوزهای درمانی تعیین شده ثبت نشده است.
* مسمومیت های مرگبار ممکن است به دنبال مصرف بیش از حد مجاز زعفران یا مصرف دوزهای زیاد رخ دهد. علائم مسمومیت شامل استفراغ، خونریزی رحمی، کولیک روده‌ای، اسهال خونی، هماچوری (وجود خون در ادرار)، خونریزی از پوست بینی، لب ها و پلک ها، حملات سرگیجه، استوپور (کاهش آگاهی شخص از محیط خود مانند اختلال در هوشیاری)، زرد شدن پوست و غشاهای مخاط و فلج مرکزی هستند.
بارداری و شیردهی
بارداری: مسمومیت های مرگبار ممکن است به دنبال مصرف بیش از حد مجاز زعفران یا مصرف دوزهای زیاد آن برای سقط جنین رخ دهد. دوزی که باعث سقط جنین می شود تقریبا 10 میلی‌گرم و دوز مرگبار حدود 12-20 میلی گرم است. این گیاه در طول بارداری استفاده نشود.
شیردهی: اطلاعات در مورد ایمنی مصرف زعفران در طول شیردهی کافی نیست. از مصرف آن در این دوران پرهیز کنید.
در شرایط زیر، قبل از مصرف زعفران با پزشک خود مشورت کنید:
- افراد مبتلا به ناراحتی قلبی،
- افراد با فشار خون پایین،
- افراد مبتلا به اختلال دو قطبی،
- افراد حساس به گونه های گیاهی لیلیوم، اولئا (شامل زیتون) و سالسولا.
واکنش های حساسیت زا
ه‌طور کلی، هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویه های خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید در درجه اول توسط خود فرد و در درجه دوم توسط پزشک تشخیص داده شود. البته این واکنش‌های آلرژیک عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمی‌کنند و بعد از شناسایی گیاه حساسیت‌زا و قطع مصرف آن، عوارض ناشی از آلرژی برطرف خواهد شد.
هیچ شرکت یا هیچ محصولی نمی‌تواند از واکنش های آلرژیک بدن های مختلف از پیش آگاهی داشته باشد. ناسازگاری بدن با یک یا چند گیاه خاص هر چند به ندرت پیش می‌آید اما به هر حال ممکن است مصرف کنندگانی با آن مواجه شوند.
تداخل دارویی
در حال حاضر اطلاعاتی در مورد تداخل دارویی با زعفران دردسترس نمی‌باشد.
کاربرد در طب قدیم
- در طب سنتی، زعفران، عصاره و تنتور آن تسهیل کننده ی هضم غذا، اشتها آور، آرامبخش، معرق، خلط آور، قاعدگی آور وسقط کننده ی جنین هستند. زعفران و مشتقات ذکر شده، برای درمان اختلالات کبد و کیسه صفرا، اسپاسم، درد دندان و لثه، نفخ، بیخوابی، افسردگی، التهاب مخاط بینی و گلو ، تشنج، بی نظمی قاعدگی، قاعدگی دردناک، کمردرد، سرفه، آسم، برونشیت، تب، استفراغ، سرخک، آبله، عفونت های ادراری استفاده می شوند.
- این گیاه، طبع گرم و خشکی دارد، تقویت کننده ی قلب و مقوّی معده، ضد تشنج و مُسکنِ اعصاب به شمار می رود و برای درمان بی خوابی مفید است.
- زعفران درطب آیروودا) طب سنتی هندوستان) همچون، آداپتوژن (افزایش دهنده ی مقاومت بدن در برابر استرس ها مثل تروما، اضطراب و خستگی) مصرف می شود.
برخی سوالات متداول درباره زعفران
🌺افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی: زعفران دارای خواص آنتی‌اکسیدانی است که عملکرد اندام‌های مختلف بدن را بهبود می‌بخشد. بر اساس مطالعات انجام‌شده، زعفران و ماده مؤثره آن به نام کروسین می‌توانند از آسیب سلولی در مغز، کبد، طحال، ریه، بیضه‌ها و کلیه‌ها جلوگیری کنند. همچنین، مطالعه‌ای دیگر نشان داده است که مصرف شربت عسل و زعفران می‌تواند از سلولهای عصبی مغز در برابر آسیب محافظت کند.
🌺ادرارآور (دیورتیک): زعفران در طب سنتی و نوین به عنوان یک ماده ادرارآور مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف زعفران باعث افزایش دفع کراتینین از طریق ادرار می‌شود. این خاصیت می‌تواند در مواردی که نیاز به افزایش دفع مواد زائد از بدن است، مفید واقع شود و به عملکرد بهتر کلیه‌ها کمک کند.
با توجه به این خواص، زعفران به عنوان یک مکمل غذایی می‌تواند در بهبود سلامت عمومی و پیشگیری از بیماری‌های مزمن نقش موثری ایفا کند.
مقالات مرتبط
- Agha-Hosseini, M., Kashani, L., Aleyaseen, A., Ghoreishi, A., Rahmanpour, H., Zarrinara, A.R., & Akhondzadeh, S. (2008). Crocus sativus L. (Saffron) in the Treatment of Premenstrual Syndrome: A Double-Blind, Randomised and Placebo-Controlled Trial. BJOG, 115(4):515-519. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18271889/
- Mollazadeh, H., Emami, S.A., & Hosseinzadeh, H. (2015). Razi’s Al-Hawi and Saffron (Crocus sativus): A Review. Iranian Journal of Basic Medical Sciences,18(12), 1153–1166. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4744354/
- HISTORY OF SAFFRON THE MOST VALUABLE SPICE IN THE WORLD. EDEN AROMATA. Retrieved from http://edenaromata.edenaromata.com/About/AllAboutSaffron/HistoryofSaffron
- The history of saffron. Sativus.com, saffron and more. Retrieved from http://www.sativus.com/en/saffron/history/
- Saffron. Drugs.com, Know more. Be sure. Retrieved from https://www.drugs.com/npp/saffron.html
- Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/supplements/saffron/
- Find a Vitamin or Supplement,SAFFRON. WebMD. Retrieved from http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-844-saffron.aspx?activeingredientid=844
- http://tebsonaty.mihanblog.com/post/41
- Studies related to Symptoms of PMS and Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/rubric/effects/view/592/Symptoms+of+PMS/all
- Studies related to Liver Enzymes and Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/rubric/effects/view/592/Liver+Enzymes/all/
- مدرسی، م.، مصری پور، م.، اسدی مرغملکی، م. (1387). بررسی تأثیر عصاره زعفران بر الگوی الکتروفورتیک اجزای پروتئینی سرم در موشهای سوری نر. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 13، 29-23. قابل دسترس از: http://sjku.muk.ac.ir/article-1-97-fa.pdf
- مدرسی، م.، مصری پور، م.، اسدی مرغملکی، م.، همدانیان، م.ک. (1387). تأثیر عصاره زعفران بر غلظت هورمون های FSH، LH و تستوسترون در موش سور، ی. مجله علمی، پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 16(63)، 17-11. قابل دسترس از: http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/63213876302.pdf
???site.plant.articles???
هشتگ
محصولات مرتبط
منابع
- Agha-Hosseini, M., Kashani, L., Aleyaseen, A., Ghoreishi, A., Rahmanpour, H., Zarrinara, A.R., & Akhondzadeh, S. (2008). Crocus sativus L. (Saffron) in the Treatment of Premenstrual Syndrome: A Double-Blind, Randomised and Placebo-Controlled Trial. BJOG, 115(4):515-519. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18271889/
- Mollazadeh, H., Emami, S.A., & Hosseinzadeh, H. (2015). Razi’s Al-Hawi and Saffron (Crocus sativus): A Review. Iranian Journal of Basic Medical Sciences,18(12), 1153–1166. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4744354/
- HISTORY OF SAFFRON THE MOST VALUABLE SPICE IN THE WORLD. EDEN AROMATA. Retrieved from http://edenaromata.edenaromata.com/About/AllAboutSaffron/HistoryofSaffron
- The history of saffron. Sativus.com, saffron and more. Retrieved from http://www.sativus.com/en/saffron/history/
- Saffron. Drugs.com, Know more. Be sure. Retrieved from https://www.drugs.com/npp/saffron.html
- Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/supplements/saffron/
- Find a Vitamin or Supplement,SAFFRON. WebMD. Retrieved from http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-844-saffron.aspx?activeingredientid=844
- http://tebsonaty.mihanblog.com/post/41
- Studies related to Symptoms of PMS and Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/rubric/effects/view/592/Symptoms+of+PMS/all
- Studies related to Liver Enzymes and Saffron. Examine.com. Retrieved from https://examine.com/rubric/effects/view/592/Liver+Enzymes/all/
- مدرسی، م.، مصری پور، م.، اسدی مرغملکی، م. (1387). بررسی تأثیر عصاره زعفران بر الگوی الکتروفورتیک اجزای پروتئینی سرم در موشهای سوری نر. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 13، 29-23. قابل دسترس از: http://sjku.muk.ac.ir/article-1-97-fa.pdf
- مدرسی، م.، مصری پور، م.، اسدی مرغملکی، م.، همدانیان، م.ک. (1387). تأثیر عصاره زعفران بر غلظت هورمون های FSH، LH و تستوسترون در موش سور، ی. مجله علمی، پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 16(63)، 17-11. قابل دسترس از: http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/63213876302.pdf
