فلفل کوهی (پنج انگشت): گیاهشناسی، خواص، توصیه‌های مصرف

نام تجاری گیاه:

Vitex

نام علمی گیاه:

Vitex agnus‑castus L.

برگ و سنبله های درختچه فلفل کوهی (پنج انگشت)

تاریخچه و گیاهشناسی:

فلفل کوهی یا پنج انگشت (Vitex agnus‑castus) متعلق به خانواده شاهپسند (Verbenaceae) ⁽¹⁾و طبق آخرین مطالعات، متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است. ⁽²⁾این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک مدیترانه ای است و به طور گسترده ای در مناطق گرم و معتدل و نیمه گرمسیری کشت می شود. این گونه معمولاً در زیستگاه های مرطوب رشد می کند؛ مثلاً کناره رودخانه ها و دره ها، زیستگاه های ساحلی، بیشتر در خاک های شنی و آبرفتی خشک شده، مناطق صخره ای نزدیک دریا و گاهی روی دامنه هایی با سنگ های آهکی، در مکان های آفتابی و گرم و درون گودال ها.

بیش از 250 گونه از این گیاه در سراسر دنیا - از مدیترانه، جنوب اروپا، آسیای غربی، کریمه، قفقاز، ایران، آفریقای شمالی، آسیای مرکزی، هند و در مکان هایی از ایالت نیویورک آمریکا که از لحاظ آب و هوایی محافظت شده اند – وجود دارد. ⁽³⁾

فلفل کوهی درخت کوچک برگریز یا درختچه ای بزرگ است که تا ارتفاع حدود 1.5 - 2 متر رشد می کند. ⁽¹⁾تنه آن مانند یک نمد سفید است. برگ های پنجه ای معطر آن، 5 تا 7 عدد برگچه ⁽⁴⁾ دارند که شبیه انگشت هستند. ⁽¹⁾رنگ آنها خاکستری - سبز و سطح زیرین آنها روشن تر است. گل های خوشبوی آن به صورت خوشه ای، بنفش متمایل به آبی یا بنفشِ ارغوانی پررنگ هستند. ⁽¹⁾

میوه های این گیاه ریز، خاکستری - قهوه ای، با بافتی سفت ⁽⁴⁾و کروی یا دوکی شکل هستند ⁽⁵⁾ و 4 دانه شبیه فلفل سیاه دارند. ⁽¹⁾میوه رسیده خشک شده و برگ های خشک شده، قسمت های دارویی این گیاه هستند. ⁽⁵⁾

دانستنی های کشاورزی

گیاهشناسی و نحوه زراعت (کاشت، داشت، برداشت) فلفل کوهی (پنج انگشت)

خواص فلفل کوهی :

تنظیم چربی خون

در سال 2015، به منظور بررسی اثر احتمالی عصاره های آبی و آلی میوه فلفل کوهی به عنوان یک عامل ضدچربی خون بالا، مطالعه ای را روی موش ها انجام دادند. ابتدا میوه های فلفل کوهی را خشک و پودر کرده و سپس، عصاره آنها را با حلال های آلی و آب استخراج کردند. 48 موش نر با یک رژیم غذایی با محتوای کلسترول بالا به مدت 28 روز خوراک‌ دهی شدند تا چربی خون آنها بالا برود. سپس، فعالیت ضد چربی خون بالای عصاره میوه فلفل کوهی را در برابر چربی خون بالای القاء شده در موش ها ارزیابی کردند.

از آتورواستاتین (داروی کاهنده چربی خون) به عنوان یک استاندارد استفاده شد. سطح کلسترول کل، تری گلیسرید، کلسترول HDL و کلسترول LDL را اندازه گیری کردند. موش های مبتلا به چربی خون بالا، در مقایسه با موش های سالم، پروفایل لیپید و آنزیم های کبدی بسیار بالاتری داشتند، اما پس از درمان با عصاره های میوه فلفل کوهی، کلسترول کل، تری گلیسرید، کلسترول LDL و کلسترول VLDL در این موش ها به طور قابل توجهی کاهش یافت.⁽⁶⁾

بیشتر بدانید

تسکین علائم یائسگی

با هدف تعیین اثربخشی فلفل کوهی در تسکین علائم یائسگی، در مقایسه با دارونما، تحقیقی را انجام دادند. شرکت کنندگان را به طور تصادفی به دو گروه 26 نفره تقسیم کردند: «فلفل کوهی» و «دارونما».

پیش از شروع مداخله و 8 هفته بعد از آن، با استفاده از پرسشنامه، علائم یائسگی را (اضطراب، افسردگی، عوارض جسمانی، علائم وازوموتور ⁽⁷⁾ از جمله گرگرفتگی و تعریق شبانه ⁽⁸⁾، اختلال جنسی) بررسی کردند.

در پایان مداخله، میانگین امتیاز ناهنجاری های کلی یائسگی، اضطراب و اختلال وازوموتور در گروه مصرف کننده فلفل کوهی نسبت به گروه دارونما، به میزان قابل توجهی پایین تر بود. میانگین امتیاز متغیرهای «عوارض جسمانی، افسردگی و اختلال جنسی» در دو گروه تفاوت چندانی نداشت.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که فلفل کوهی به عنوان یک داروی فیتواستروژنی می تواند علائم یائسگی در زنان را تسکین دهد. ⁽⁷⁾

بیشتر بدانید

بهبود عملکرد کبد

از فلفل کوهی برای درمان علائم یائسگی استفاده می کنند، اما درباره عملکرد آن بر اختلال های متابولیسم لیپید و بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) که اغلب با یائسگی مرتبط هستند، اطلاعات کمی در دسترس است.

رت هایی که تخمدان آنها برداشته می شود (OVX)، پس از 13 هفته، افزایش چاقی و بیماری کبد چرب غیرالکلی نشان می دهند. در مطالعه ای، از این رت ها به عنوان مدل های حیوانی کمبود استروژن استفاده شد. آنها با عصاره میوه خشک فلفل کوهی تحت درمان قرار گرفتند؛ محققین مشاهده کردند که شاخص چاقی در رت ها کاهش یافت و روند بیماری کبد چرب غیرالکلی کاملاً معکوس شد. در حیوانات تحت درمان با عصاره فلفل کوهی خشک، فعالیت های برخی از آنزیم های آنتی اکسیدانی به حالت اول برگشت و تولید هیدروژن پراکسید میتوکندریایی به طور قابل توجهی کاهش یافت. ⁽⁹⁾

(هیدروژن پراکسید (H₂O₂) یکی از گونه های فعال اکسیژن (ROS) مهم است که توسط میتوکندری تولید می شود. ⁽¹⁰⁾)

می توان نتیجه گرفت که عصاره میوه خشک فلفل کوهی در جلوگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی و استرس اکسیداتیو مؤثر است؛ این دو عامل از علت های شایع عملکرد غیرطبیعی کبد در دوره پس از یائسگی هستند. ⁽⁹⁾

بیشتر بدانید

تنظیم قند خون

دی-گالاکتوز (نوعی قند احیاکننده) باعث القاء اختلال پانکراس و پیری در مدل موش می شود. فلفل کوهی به طور بالقوه از پانکراس محافظت می کند. بنابراین، به منظور ارزیابی اثر عصاره آبی - الکلی میوه های خشک شده فلفل کوهی بر کاهش قند خون و محافظت از پانکراس، مطالعه ای را روی موش های ماده پیر شده با دی-گالاکتوز طراحی کردند.

در این مطالعه تجربی، 72 موش ماده بزرگسال را به 6 گروه تقسیم کردند: 1) گروه کنترل که عصاره فلفل کوهی مصرف نکرد، 2) گروه عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی، 3) گروه دی-گالاکتوز، 4) گروه دی-گالاکتوز + عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی، 5) گروه پیر شده به روند طبیعی 6) گروه پیر شده به روند طبیعی + عصاره آبی-الکلی میوه خشک فلفل کوهی.

برای پیر شدن موش ها، به مدت 45 روز دی- گالاکتوز را به صورت زیر پوستی به آنها تزریق نموده و در 7 روز پایانی، دو بار در روز عصاره آبی - الکلی میوه خشک فلفل کوهی را به وسیله لوله وارد معده آنها کردند. مشاهده شد که در گروه های عصاره میوه خشک فلفل کوهی (گروه های 2، 4 و 6) سطح گلوکز سرم، نسبت به گروه کنترل، کاهش یافت. در مقایسه با گروه کنترل، سطح انسولین در گروه 2 افزایش و در گروه 4 و 6 کاهش یافت.

با وجود کاهش سطح انسولین در دو گروه 4 و 6، تجویز عصاره آبی - الکلی میوه خشک فلفل کوهی، مقاومت به انسولین و وضعیت پانکراس آنها را بهبود داد. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره آبی - الکلی میوه خشک شده فلفل کوهی قند خون موش های پیر شده به طور طبیعی و پیر شده با دی - گالاکتوز را کاهش داده و از پانکراس آنها محافظت می کند. ⁽¹¹⁾

بیشتر بدانید

افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

در سال 2013، به منظور بررسی فعالیت های آنتی اکسیدانی و ضدسرطانی عصاره آلی و عصاره آبی (دمنوش و جوشانده) دانه های فلفل کوهی، مطالعه ای را در شرایط آزمایشگاهی انجام دادند.

فعالیت های آنتی اکسیدانی عصاره ها را با روش DPPH و فعالیت ضدسرطانی آنها بر سلول های سرطانی سینه (MCF-7) را از طریق تعیین میزان سمیت سلولی، میزان آسیب رساندن عصاره ها به DNA و فعالیت آپوپتوز ⁽¹²⁾(مرگ برنامه ریزی شده سلول به منظور حذف سلول های ناخواسته یا غیرضروری در موجودات زنده ⁽¹³⁾) ارزیابی کردند.

اگرچه عصاره آبی فلفل کوهی (دمنوش یا جوشانده) در مقایسه با اکثر عصاره های آلی، فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری داشت، اما این مطالعه فعالیت های آنتی اکسیدانی، سمیت سلولی، تخریب کننده DNA و آپپتوز انواع عصاره فلفل کوهی را نشان داد؛ فعالیت های سمیت سلولی، تخریب کننده DNA و آپپتوز این عصاره ها با افزایش غلظت آنها بیشتر شد. ⁽¹²⁾

بیشتر بدانید

افزایش قدرت باروری

تصور می شود که میوه فلفل کوهی به طور غیرمستقیم ⁽¹⁴⁾ و بسته به دوز مصرفی ⁽¹⁵⁾، بر سطوح پرولاکتین و پروژسترون تأثیر می گذارد؛ در دوزهای پایین⁽¹⁴⁾ (200 میلی گرم ⁽¹⁵⁾)، احتمالاً با مهار هورمون FSH و تحریک هورمون LH، سطح استروژن را کاهش و سطوح پروژسترون و پرولاکتین را افزایش می دهد. دوزهای بالاتر میوه فلفل کوهی ⁽¹⁴⁾ (500 میلی گرم ⁽¹⁵⁾) بدون اینکه بر سطوح هورمون های FSH و LH اثر بگذارد، سطح پرولاکتین را کاهش می دهد.⁽¹⁴⁾

از قدیم برای تنظیم چرخه قاعدگی، از میوه فلفل کوهی استفاده می کرده اند؛ این اثر شاید ناشی از توانایی این میوه در تنظیم سطح پرولاکتین، افزایش رشد جسم زرد و اصلاح کمبود نسبی پروژسترون باشد.

در یک مطالعه کنترل نشده روی 34 زن مبتلا به هایپرپرولاکتینمی (افزایش غیرطبیعی میزان پرولاکتین سرم خون)، مصرف روزانه میوه فلفل کوهی به مدت 1 ماه سطح پرولاکتین افزایش یافته را در 80 درصد از آنها کاهش و علائم انواع اختلال قاعدگی را بهبود داد؛ این اختلالات عبارت بودند از: آمنوره ثانویه (قطع خونریزی قاعدگی به مدت چند ماه در افرادی که دوره قاعدگی طبیعی داشته ‌اند)، هیپرپلازی کیستیک آندومتر (نوعی بیماری رحم به دلیل ضخیم شدن بیش‌ از اندازه‌ دیواره داخلی آن)، متروراژی (خونریزی رحم در فواصل نامنظم (از نظر دفعات) به ویژه بین دوره های قاعدگی مورد انتظار)، پلی منوره (چرخه قاعدگی کوتاه‌تر از 21 روز) و الیگومنوره (قاعدگی کم تکرار و گاه به گاه یا قاعدگی با خونریزی کم غیرطبیعی).

همچنین، در یک مطالعه کنترل نشده دیگر روی 45 زن نابارور با میزان پرولاکتین طبیعی و پروژسترن پایین، 39 نفر از آنها بعد از 3 ماه مصرف میوه فلفل کوهی، باردار شدند.

در مطالعه کنترل نشده دیگری که روی 31 زن نابارور انجام شد، 15 نفر از آنها بعد از 3 ماه مصرف فلفل کوهی، باردار شدند.

میوه فلفل کوهی به خصوص برای بازیابی چرخه قاعدگی در زنان پس از سال ها مصرف خوراکی قرص های ضدبارداری و بهبود سطوح پایین هورمون LH مؤثر است. برای بهبود ناباروری، باید میوه فلفل کوهی را به مدت حداقل 3 تا 6 ماه مصرف کرد. ⁽¹⁶⁾ اما نباید برای مدت نامحدود (بیشتر از یک سال)، آن را مصرف کنید؛ لازم است تخمدان ها استراحت کنند و بیش از اندازه تحریک نشوند. ⁽¹⁷⁾

برای بهبود فاکتورهای تخمک‌گذاری مؤثر بر باروری، باید روزانه حداقل 500 تا 1000 میلی گرم میوه خشک فلفل کوهی مصرف کنید؛ بهتر است این میزان صبح به صورت یک دوز واحد میل شود. همچنین، بهتر است این میوه را با سایر داروهای پروژسترون مصرف نکنید. ⁽¹⁶⁾

در مطالعه‌ ای روی موش های نر بالغ مشخص شد مصرف عصاره میوه فلفل کوهی باعث آسیب به بافت بیضه و کاهش تعداد اسپرم می شود. بنابراین، مصرف مداوم آن می تواند اثر منفی بر باروری مردان داشته باشد. ⁽¹⁸⁾

بیشتر بدانید

کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

به منظور مقایسه اثربخشی و قابلیت تحمل میوه فلفل کوهی با دارونما، مطالعه ای روی زنان مبتلا به سندورم پیش از قاعدگی انجام شد. در این مطالعه، 170 زن با میانگین سنی 36 سال، میانگین طول چرخه قاعدگی 28 روز و میانگین مدت قاعدگی 4.5 روز شرکت کردند. آنها را به دو گروه «میوه فلفل کوهی» (86 نفر) و « دارونما» (84 نفر) تقسیم کردند. به مدت سه چرخه قاعدگی متوالی، روزانه یک مرتبه عصاره میوه فلفل کوهی یا دارونما به آنها دادند. از شروع مطالعه تا پایان چرخه سوم قاعدگی، متغیرهای اصلیِ تحریک پذیری، تغییر خلق و خو، عصبانیت، سردرد، احساس پری سینه و سایر علائم قاعدگی از جمله نفخ شکم را با روش خود ارزیابی زنان اندازه گیری کردند. بهبود این متغیرها در گروه فلفل کوهی، نسبت به گروه دارونما، بیشتر بود. در مجموع 7 زن (4 زن از گروه فلفل کوهی و 3 زن از گروه دارونما) عوارض جانبی خفیفی را گزارش کردند که هیچ یک از این عوارض باعث نشد آنها درمان را ادامه ندهند.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که عصاره میوه فلفل کوهی یک درمان مؤثر و با قابلیت تحمل بالا برای تسکین علائم سندروم پیش از قاعدگی است. ⁽¹⁹⁾ («تحمل دارو» یک مفهوم دارویی است که کاهش عکس العمل افراد به یک دارو به دنبال مصرف مکرر آن را توصیف می کند.)

برای بهبود PMS، میوه فلفل کوهی را نباید برای مدت نامحدود (بیشتر از 4 تا 6 ماه) مصرف کنید؛ لازم است تخمدان ها استراحت کنند و بیش از اندازه تحریک نشوند. ⁽¹⁷⁾

بیشتر بدانید

کاهش سردرد و میگرن

یکی از نشانه های سندروم پیش از قاعدگی (PMS) «سردرد» است؛ زنان مبتلا به میگرن می توانند بدترین حملات میگرنی خود را هنگام نزدیک شدن به قاعدگی تجربه کنند.

در تمام دنیا، فلفل کوهی را یک روش معتبر برای درمان PMS در نظر می گیرند.

در سال 2013، مطالعه ای را انجام دادند تا ببینند آیا سردرد زنان مبتلا به میگرن که برای PMS خود، تحت درمان با فلفل کوهی هستند نیز بهبود می یابد یا خیر؟

شرکت کنندگان زنان مبتلا به میگرن و PMS بودند؛ به آنها توصیه کردند برای بهبود PMS، به مدت 3 ماه از روش درمان با فلفل کوهی (روزانه 40 میلی گرم) استفاده کنند. سپس، اثر آن بر PMS و سردرد را بررسی کردند.

از 107 شرکت کننده، 100 نفر پروسه درمان سه ماهه برای PMS را تکمیل کردند. از این 100 شرکت کننده، 66 نفر گزارش کردند علائم PMSشان به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده و 26 زن کاهش خفیف علائم را اعلام کردند، 8 نفر نیز هیچ اثری را مشاهده نکرده بودند.

در ارتباط با میگرن، تعداد حملات میگرنی در طول ماه در 42 درصد از بیماران، بیش از 50 درصد کاهش پیدا کرد و 57 درصد از بیماران بیش از 50 درصد کاهش در تعداد روزهایی که سردرد داشتند را تجربه کردند.

هیچ یک از بیماران عارضه جانبی قابل توجهی را گزارش نکرد.

اگرچه نتایج این مطالعه باید با یک کارآزمایی بالینی کنترل شده با دارونما مورد تأیید قرار بگیرد، اما محققین مشاهده کردند که مصرف فلفل کوهی در زنان مبتلا به میگرن تحت تأثیر با سندروم پیش از قاعدگی یک روش ایمن با قابلیت تحمل بالا است و ممکن است تأثیر مثبتی بر تعداد دفعات و مدت زمان حمله میگرنی داشته باشد. ⁽²⁰⁾

بیشتر بدانید

خواص فلفل کوهی :

تنظیم چربی خون

تسکین علائم یائسگی

بهبود عملکرد کبد

تنظیم قند خون

افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

افزایش قدرت باروری

کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

کاهش سردرد و میگرن

مواد موثره و ارزش تغذیه ای فلفل کوهی

ترکیبات مغذی گیاه فلفل کوهی شامل پروتئین، فیبر، لیپید، خاکستر، کربوهیدرات و رطوبت است.

طبق تحقیقات صورت گرفته، میوه فلفل کوهی حاوی ترکیبات فیتواستروژنی است. ⁽²¹⁾

فیتواستروژن ها ترکیبات شبه استروژن در محصولات گیاهی هستند که خواص استروژنیک و آنتی استروژنیک دارند. ⁽²²⁾

میوه درخت فلفل کوهی حاوی تعدادی اجزاء فعال از جمله فلاونوئیدها (کاستیسین، کامپفرول، اورینتین، کوئرستاژتین و ایزو ویتکسین)، ایریدوئید گلیکوزیدها (آگنوزید و اوکوبین) و روغن های ضروری (لیمونن، سینئول، پینن و سابینن) است. ⁽²³⁾

کمیسیون E آلمان مصرف میوه فلفل کوهی را برای چرخه قاعدگی نامنظم، درد دوره ای سینه، سندروم پیش از قاعدگی (PMS) ⁽²³⁾ و ناراحتی های یائسگی ⁽⁵⁾ تأیید کرده است؛ پزشکان خانواده و متخصصین زنان در آلمان این گیاه را بسیار تجویز می کنند. ⁽²³⁾

به طور سنتی، از میوه فلفل کوهی برای افزایش شیر مادران استفاده می کنند، اما برای این امر شواهد کافی وجود ندارد. براساس برخی از شواهد، دوز پایین این میوه ممکن است تولید شیر در زنان شیرده را افزایش دهد.

یک مطالعه در مقیاس کوچک روی 20 زن سالم نشان داد سطح پرولاکتین در افرادی که دوز کمی از میوه فلفل کوهی مصرف کرده بودند (120 میلی گرم در روز)، افزایش یافت اما با افزایش دوز (480 میلی گرم در روز) ترشح پرولاکتین کاهش یافت. ⁽²³⁾

این گیاه میل جنسی را کاهش می دهد، به همین دلیل، آن را درخت پاکدامنی، سته پاکدامنی و فلفل راهب نیز می نامند.⁽²⁴⁾پزشک یونانی، دیوسکوریدس، از آن به عنوان نوشیدنی ای برای کاهش میل جنسی نام برده است. ⁽²⁵⁾

عطر و طعم میوه فلفل کوهی شبیه به فلفل است. به همین دلیل، اغلب از این میوه به عنوان یک جایگزین ارزان برای فلفل سیاه استفاده می کنند. ⁽²⁶⁾

در ایران، این گیاه نام های محلی زیادی دارد؛ از جمله فلفل کوهی در فارسی، دلآشوب در شیراز، بنجه رو در گچساران و بنگَرو در دهدشت. ⁽²⁴⁾

به گفته آژانس نظارتی مکمل های دارویی آلمان (کمیسیون E)، دوز نرمال میوه فلفل کوهی به شکل پودر، خرد شده یا دمنوش، 2 گرم است. ⁽²⁷⁾
منبع دیگری، دوز فلفل کوهی پودر شده برای بزرگسالان را 400 میلی گرم، 2 مرتبه در روز اعلام کرده است. ⁽²⁸⁾

به طور کلی، 1 تا 2 ساعت پیش یا پس از صرف غذا.
بهترین زمان مصرف برای کاهش پرولاکتین: صبح؛ به صورت ناشتا.
بهترین زمان مصرف برای تقویت تخمک‌گذاری: به دلیل اینکه فلفل کوهی برای تقویت تخمک‌گذاری مفید است، مصرف آن پیش از شروع تخمک‌گذاری تا روز اول قاعدگی بهترین نتیجه را دارد. هر ماه یک وقفه 5 روزه در مصرف این گیاه داشته باشید تا تأثیر آن بر غده هیپوفیز کاهش پیدا نکند:

- اگر قاعدگی منظم دارید: از روز اول تا روز پنجم قاعدگی مصرف آن را قطع کنید.

- اگر قاعدگی نامنظم دارید: 25 روز از این گیاه استفاده کنید. سپس، 5 روز مصرف آن را قطع کنید. بعد از آن، دوباره 25 روز دیگر آن را مصرف کنید.

بلافاصله پس از قطع قرص های ضدبارداری، فلفل کوهی را مصرف نکنید: وقتی برای اولین بار مصرف قرص ضدبارداری را متوقف می کنید، هیپوفیز و تخمدان ها پس از سال ها (شاید ده ها سال) برای اولین بار شروع به برقراری ارتباط با یکدیگر می کنند. بدن باید به آرامی شروع به برقراری ارتباط برای تخمک‌گذاری نماید؛ پس، با گیاهی که دارای اثر قوی بر هیپوفیز است اوضاع را به هم نریزید. ⁽²⁹⁾

عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا

مصرف خوراکی

عصاره میوه فلفل کوهی احتمالاً در صورت مصرف مناسب تا 3 ماه، برای بیشتر افراد ایمن است. عوارض جانبی غیرمتداول عبارتند از: ناراحتی معده، حالت تهوع، سردرد، آکنه، مشکل در خوابیدن، افزایش وزن ⁽³⁰⁾، سرگیجه، خستگی و خشکی دهان. ⁽²³⁾

میزان خونریزی ماهیانه در برخی از زنانی که شروع به مصرف فلفل کوهی می کنند، تغییر خواهد کرد.

بارداری و شیردهی

استفاده از فلفل کوهی در دوران بارداری یا شیردهی احتمالاً ناایمن است. این نگرانی وجود دارد که فلفل کوهی با هورمون ها تداخل ایجاد کند. پس، اگر باردار یا شیرده هستید از فلفل کوهی استفاده نکنید.

شرایط حساس به هورمون مانند سرطان‌ سینه، سرطان رحم، سرطان تخمدان، اندومتریوز یا فیبروئیدهای رحم

فلفل کوهی می تواند بر هورمون ها اثر بگذارد و ممکن است بر سطح استروژن نیز اثر بگذارد. پس، اگر شرایط حساس به هورمون دارید، از فلفل کوهی استفاده نکنید. ⁽³⁰⁾

به طور کلی، مصرف همزمان فلفل کوهی با روش درمانی جایگزینی با هورمون (HRT) توصیه نمی شود. ⁽²⁸⁾

بارداری به روش IVF

فلفل کوهی می تواند با اثربخشی روش IVF (لقاح در خارج از بدن) مداخله کند. اگر تحت درمان با این روش هستید، از فلفل کوهی استفاده نکنید.

بیماری پارکینسون

فلفل کوهی حاوی ترکیبات شیمیایی ای است که مشابه برخی از داروهای بیماری پارکینسون، بر مغز اثر می گذارند. بنابراین، فلفل کوهی ممکن است بر درمان بیماری پارکینسون اثر بگذارد.

اسکیزوفرنی یا سایر اختلال های روانی

به نظر می رسد فلفل کوهی بر دوپامین (یک ترکیب شیمیایی در مغز) اثر می‌ گذارد. برخی از داروهای اختلال های روانی به کاهش دوپامین کمک می کنند. بنابراین، مصرف فلفل کوهی ممکن است بر درمان برخی از اختلال های روانی اثر بگذارد. ⁽³⁰⁾

سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

این گیاه برای قاعدگی های نامنظم مفید است، اما اگر مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) هستید، آن را با احتیاط مصرف کنید: فلفل کوهی تخمک‌گذاری را بهبود می دهد و می تواند طی دو تا سه ماه منجر به قاعدگی شود. اما فلفل کوهی برای همه مفید نیست. اگر مبتلا به PCOS هستید، فلفل کوهی می تواند قاعدگی شما را، با بالا بردن سطح LH، نامنظم‌تر کند. (LH هورمونی است که میزان آن در اکثر انواع PCOS بیش از حد زیاد است.)

فلفل کوهی فقط برای مقدار بیش از حد آندرژون ناشی از میزان بالای پرولاکتین، مؤثر است. ⁽²⁹⁾

حساسیت به گیاهان خانواده شاهپسندیان

افرادی که به گیاهان متعلق به خانواده شاهپسندیان (Verbenaceae) یا هر یک از ترکیبات میوه فلفل کوهی حساسیت شدید یا آلرژی دارند، از مصرف فلفل کوهی خودداری نمایند. در آزمایش های بالینی، واکنش های پوستی خفیف از جمله اگزما، خارش، راش پوستی (دانه های قرمز رنگ روی پوست همراه با خارش)، جوش های پوستی، کهیر و اگزانتوم آلرژیک (راش پوستی همراه با یک بیماری یا تب) گزارش شده ‌اند. ⁽³¹⁾

واکنش های حساسیت زا

به طور کلی، هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویه‌های خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید در درجه اول توسط خود فرد و در درجه دوم توسط پزشک تشخیص داده شود. البته این واکنش‌های آلرژیک عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمی‌کنند و بعد از شناسایی گیاه حساسیت‌زا و قطع مصرف آن‌، عوارض ناشی از آلرژی برطرف خواهد شد.

هیچ شرکت یا هیچ محصولی نمی‌تواند از واکنش‌های آلرژیک بدن‌های مختلف از پیش آگاهی داشته باشد. ناسازگاری بدن با یک یا چند گیاه خاص هر چند به ندرت پیش می‌آید اما به هر حال ممکن است مصرف کنندگانی با آن مواجه شوند.

تداخل دارویی

به نظر می رسد فلفل کوهی سطح هورمون در بدن را تغییر می دهد. قرص های ضدبارداری حاوی هورمون هستند. مصرف فلفل کوهی همراه با قرص های ضدبارداری ممکن است تأثیر این قرص ها را کاهش دهد.

پس، اگر همراه با فلفل کوهی، قرص های ضدبارداری مصرف می کنید، از یک روش دیگر کنترل بارداری نیز استفاده کنید. برخی از قرص‌ های ضدبارداری عبارتند از: اتینیل استرادیول و لِوونورژسترول (Triphasil)، اتینیل استرادیول و نوراتیندرون. ⁽³⁰⁾

وجود ترکیبات استروژنی در میوه فلفل کوهی ممکن است منجر به افزایش اثر یا اثر متضاد استروژن ها یا آنتاگونیست های استروژن (مانند تاموکسیفن) شود. ⁽²⁸⁾ برخی از قرص‌های استروژن عبارتند از: استروژن کونژوگه (پرمارین)، اتینیل استرادیول و استرادیول.

به نظر می رسد فلفل کوهی بر دوپامین (یک ترکیب شیمیایی در مغز) اثر می‌ گذارد. برخی از داروهای اختلال های روانی به کاهش دوپامین کمک می کنند. مصرف فلفل کوهی همراه با داروهای اختلال های روانی ممکن است اثربخشی برخی از این داروها را کاهش دهد.

برخی از داروهای مورد استفاده برای اختلال های روانی عبارتند از: کلرپرومازین (تورازین)، کلوزاپین (کلوزاریل)، فلوفنازین (پرولیکسین)، هالوپریدول (هالدول)، اُلانزاپین (زیپرکسا)، پرفنازین (تریلافون)، پروکلرپرازین (کمپازین)، کوئتیاپین (سروکوئل)، ریسپریدون (ریسپردال)، تیوریدازین (ملاریل) و تیوتیکسن (ناوان).

فلفل کوهی حاوی ترکیبات شیمیایی ای است که مشابه برخی از داروهای بیماری پارکینسون، بر مغز اثر می گذارند. مصرف فلفل کوهی همراه با این داروها ممکن است اثرات و عوارض جانبی برخی از داروهای مورد استفاده برای بیماری پارکینسون را افزایش دهد.

برخی از داروهای مورد استفاده برای بیماری پارکینسون عبارتند از: بروموکریپتین (پارلودل)، لِوودوپا (دوپار، جزئی از داروی ساینمت)، پرامیپکسول (میراپکس) و روپینیرول (رپیپ).

به نظر می رسد فلفل کوهی بر دوپامین (یک ترکیب شیمیایی در مغز) اثر می‌ گذارد. متوکلوپرامید (رگلان) نیز بر دوپامین اثر می گذارد. مصرف فلفل کوهی همراه با متوکلوپرامید ممکن است اثربخشی این دارو را کاهش دهد. ⁽³⁰⁾

کاربرد در طب قدیم

بیش از 2500 سال است که در مصر، یونان، ایران و روم از میوه فلفل کوهی برای انواع بیماری های زنان استفاده می کنند. ⁽¹⁾
طی 50 سال گذشته نیز در اروپا، از میوه‌ فلفل کوهی به طور گسترده برای بیماری های زنان مانند سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، درد دوره ای سینه، چرخه قاعدگی نامنظم و خونریزی ناشی از اختلال عملکرد رحم استفاده کرده اند. ⁽²³⁾
همچنین، از قدیم این میوه را برای درمان نفخ شکم و اسهال، یائسگی، آکنه، نازایی، اختلال ناآرامی یا افسردگی قبل از قاعدگی و سایر اختلال ‌های قاعدگی مانند آمنوره (قطع خونریزی قاعدگی به مدت چند ماه) و دیسمنوره (قاعدگی دردناک) مصرف کرده اند. ⁽²⁾
علاوه بر آن، برای کاهش اشتها و القاء خواب نیز از این میوه استفاده می کنند. سایر کاربردهای آن شامل درمان پروستاتیت ⁽⁵⁾ (تورم و التهاب غده پروستات ⁽³²⁾)، تورم بیضه ها، درد رحم و تورم تخمدان ها است. ⁽⁵⁾

1- Cheraghi Niroumand, M., Heydarpour, F., & Farzaei, M.H. (2018). Pharmacological and Therapeutic Effects of Vitex agnus‑castus L.: A Review. Pharmacognosy Reviews, 12(23),103-114. Retrieved from http://www.phcogrev.com/article/2018/12/23/104103phrevphrev2217

2- Souto, E.B., Durazzo, A., Nazhand, A., Lucarini, M., Zaccardelli, M., Souto, S.B., … Santini, A. (2020). Vitex agnus-castus L.: Main Features and Nutraceutical Perspectives. Forests, 11, 761. Retrieved from https://www.mdpi.com/1999-4907/11/7/761

3- Dogan, Y., Ugulu, I., Durkan, N., Unver, M.C., & Mert. H.H. (2011). Determination of some ecological characteristicsand economical importance of Vitex agnus-castus. Eurasian Journal of Biosciences, 5(5), 10-18. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/279848250_Determination_of_some_ecological_characteristics_and_economical_importance_of_Vitex_agnus-castus

4- Hobbs, C.R. (1991). The chaste tree: Vitex agnus castus. Pharmacy in History, 33(1), 19-24. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/11727977_The_chaste_tree_Vitex_agnus_castus

5- PDR for herbal medicines. (2000). 2nd ed. Montvale, NJ: Medical Economics Company

6- Abu-Raghif, A.R., Sahib, H.B., & Abbas, S.N. (2015). Anti-hyperlipidemic effect of Vitex agnus castus Extracts in Mice. International Journal of Pharmaceutical Sciences Review and Research, 35(2), 120-125. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/287302829_Anti-hyperlipidemic_effect_of_Vitex_agnus_castus_Extracts_in_Mice

7- Naseri, R., Farnia, V., Yazdchi, K., Alikhani, M., Basanj, B., & Salemi, S. (2019). Comparison of Vitex agnus-castus Extracts with Placebo in Reducing Menopausal Symptoms: A Randomized Double-Blind Study. Korean Journal of Family Medicine, 40(6), 362–367. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6887765/

8- Rapkin, A.J. (2007). Vasomotor symptoms in menopause: physiologic condition and central nervous system approaches to treatment. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 196(2), 97-106. Retrieved from https://www.ajog.org/action/showPdf?pii=S0002-9378%2806%2902476-8

9- Moreno, F.N., Campos-Shimada, L.B., Costa, S.C., Garcia, R.F., Cecchini, A.L., Natali, M.R.M., … Salgueiro-Pagadigorria, C.L. (2015). Vitex agnus-castus L. (Verbenaceae) Improves the Liver Lipid Metabolism and Redox State of Ovariectomized Rats. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2015, Article ID 212378. Retrieved from https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/212378/

10- Munro, D., & Treberg, J.R. (2017). A radical shift in perspective: mitochondria as regulators of reactive oxygen species. Journal of Experimental Biology, 220, 1170-1180. Retrieved from https://jeb.biologists.org/content/jexbio/220/7/1170.full.pdf

11- Ahangarpour, A., Oroojan, A.A., Khorsandi, L., & Najimi, S.A. (2017). Pancreatic protective and hypoglycemic effects of Vitex agnus-castus L. fruit hydroalcoholic extract in D-galactose-induced aging mouse model. Research in Pharmaceutical Sciences, 12(2), 137-143. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/316215884_Pancreatic_protective_and_hypoglycemic_effects_of_Vitex_agnus-castus_L_fruit_hydroalcoholic_extract_in_D-galactose-induced_aging_mouse_model

12- Aslantürk, Ö.S., & Çelik, T.A. (2013). Antioxidant activity and anticancer effect of Vitex agnus-castus L. (Verbenaceae) seed extracts on MCF–7 breast cancer cells. Caryologia: International Journal of Cytology, Cytosystematics and Cytogenetics, 66(3), 257–267. Retrieved from https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00087114.2013.850797?needAccess=true

13- Honardoost, M., Soleimanjahi, H., & Rajaei, F. (20113). Apoptosis: programmed cell death. Journal of Inflammatory Diseases, 17(3): 48-57. Retrieved from http://journal.qums.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-515-5&slc_lang=fa&sid=1

14- West, E., & Krychman, M. (2015). Natural Aphrodisiacs—A Review of Selected Sexual Enhancers. Sexual Medicine Reviews, 3, 279–288. Retrieved from https://www.smr.jsexmed.org/article/S2050-0521(15)30136-0/pdf

15- Tello, C. (2020, July 31). 5 Benefits of Chasteberry (Vitex agnus-castus) + Side Effects. SELFHACKED. Retrieved from https://selfhacked.com/blog/chasteberry-vitex-agnus-castus/

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143

17- Chasteberry. (2009, May 11). WholeHealth Chicago. Retrieved from https://wholehealthchicago.com/2009/05/11/chasteberry/

18- Ramezani, M., Nasri, S., & Bahadoran, H. (2008). The Effects of Vitex agnus castus Total Extract on Spermatogenesis of Balb/C Mice. Armaghane Danesh, 13(3), 35-44. Retrieved from http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-520-fa.pdf

19- Schellenberg, R. (2001). Treatment for the premenstrual syndrome with agnus castus fruit extract: prospective, randomised, placebo controlled study. BMJ., 322(7279), 134-137. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC26589/

20- Ambrosini, A., Lorenzo, C.D., Coppola, G., & Pierelli, F. (2013). Use of Vitex agnus-castus in migrainous women with premenstrual syndrome: An open-label clinical observation. Acta Neurologica Belgica, 113, 25–29. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/229082394_Use_of_Vitex_agnus-castus_in_migrainous_women_with_premenstrual_syndrome_An_open-label_clinical_observation

21- Enayat Gholampour, T., Fadaei Raieni, R., Pouladi, M., Larijani, M., Pagano, M., & Faggio, C. (2020). The Dietary Effect of Vitex agnus-castus Hydroalcoholic Extract on Growth Performance, Blood Biochemical Parameters, Carcass Quality, Sex Ratio and Gonad Histology in Zebrafish (Danio rerio). Applied Sciences, 10, 1402. Retrieved from https://www.mdpi.com/2076-3417/10/4/1402

22- کریمیان، ز.، کرامت، ا. (1393). گرگرفتگی ناشی از یائسگی و طب گیاهی در ایران: یک مرور سیستماتیک. مجله زنان، مامایی و نازایی ایران، 17(111)، 1-11. قابل دسترس از:

https://ijogi.mums.ac.ir/article_3278_7f2773912bc675fbd86e00870273bd5d.pdf

23- Roemheld-Hamm, B. (2005). Chasteberry. Complementary and alternative medicine, 72(5), 821-824. Retrieved from https://www.aafp.org/afp/2005/0901/afp20050901p821.pdf

24- Khoshsima, E., Asri, Y., Bakhshi Khaniki, Gh.R., & Adnani, S.M. (2016). Study of some ecological characteristics of Vitex agnus-castus L. in Qom province. Retrieved from http://plant.ijbio.ir/article_980_884ab060a4517f8c3779cd00345d1226.pdf

25- Nasri, S., Oryan, S., Haeri Rohani, A., Amin, GH., & Yahyavi, H. (2004). The Effects of Vitex agnus castus L. Extract on Gonadotrophines and Testosterone in Male Mice. Iranian International Journal of Science, 5(1), 25-30. Retrieved from https://iijs.ut.ac.ir/article_30800_3cfa410aeb50a09a6d0eaeeb1e2177ec.pdf

26- Keegan, L. (2003, August 1). Chaste Tree Berry for Premenstrual Syndrome. RELIAS MEDIA. Retrieved from https://www.reliasmedia.com/articles/21921-chaste-tree-berry-for-premenstrual-syndrome

27- Perkins, S. What Are the Benefits of Chasteberry Tea?. SFGATE. Retrieved from https://healthyeating.sfgate.com/benefits-chasteberry-tea-3744.html

28- Phytopharmacy: An evidence-based guide to herbal medicinal products, First Edition. Sarah E. Edwards, Inês da Costa Rocha, Elizabeth M. Williamson and Michael Heinrich. © 2015 John Wiley & Sons, Ltd. Published 2015 by John Wiley & Sons, Ltd. Retrieved from

https://books.google.com/books?id=iNJuBgAAQBAJ&pg=PA101&lpg=PA101&dq=%22Presence+of+oestrogenic+compounds+in+chasteberry+may+result+in+additive+or+opposing+effects+with+oestrogens+or+oestrogen+antagonists%22&source=bl&ots=SNWZrDeP1N&sig=ACfU3U05IhQwmpCcKRwMci4P99DIjRSnOQ&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjovea2ientAhWFtlkKHcdcDtcQ6AEwAHoECAEQAg#v=onepage&q&f=false

29- Briden, L. (2020, May 8). The Dos and Don’ts of Vitex for Period Problems. Lara Briden - The Period Revolutionary. Retrieved from https://www.larabriden.com/vitex-for-period-problems/

30- VITEX AGNUS-CASTUS. WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-968/vitex-agnus-castus

31- Chasteberry (Vitex agnus-castus). (2011, 23 Aug). health24. Retrieved from https://www.news24.com/health24/natural/herbs/herbs-a-z/chasteberry-vitex-agnus-castus-20120721#:~:text=Allergies,(hives)%20and%20allergic%20exanthema.

32- Prostatitis. MAYO CLINIC. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/prostatitis/symptoms-causes/syc-20355766#:~:text=Prostatitis%20is%20swelling%20and%20inflammation,causes%20painful%20or%20difficult%20urination.

هشتگ

#تنظیم چربی خون

#تسکین علائم یائسگی

#بهبود عملکرد کبد

#تنظیم قند خون

#افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

#افزایش قدرت باروری

#کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

#کاهش سردرد و میگرن

#پاکسازی بدن

منابع

4- Hobbs, C.R. (1991). The chaste tree: Vitex agnus castus. Pharmacy in History, 33(1), 19-24. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/11727977_The_chaste_tree_Vitex_agnus_castus

5- PDR for herbal medicines. (2000). 2nd ed. Montvale, NJ: Medical Economics Company

15- Tello, C. (2020, July 31). 5 Benefits of Chasteberry (Vitex agnus-castus) + Side Effects. SELFHACKED. Retrieved from https://selfhacked.com/blog/chasteberry-vitex-agnus-castus/

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143

17- Chasteberry. (2009, May 11). WholeHealth Chicago. Retrieved from https://wholehealthchicago.com/2009/05/11/chasteberry/

https://ijogi.mums.ac.ir/article_3278_7f2773912bc675fbd86e00870273bd5d.pdf

23- Roemheld-Hamm, B. (2005). Chasteberry. Complementary and alternative medicine, 72(5), 821-824. Retrieved from https://www.aafp.org/afp/2005/0901/afp20050901p821.pdf

26- Keegan, L. (2003, August 1). Chaste Tree Berry for Premenstrual Syndrome. RELIAS MEDIA. Retrieved from https://www.reliasmedia.com/articles/21921-chaste-tree-berry-for-premenstrual-syndrome

27- Perkins, S. What Are the Benefits of Chasteberry Tea?. SFGATE. Retrieved from https://healthyeating.sfgate.com/benefits-chasteberry-tea-3744.html

29- Briden, L. (2020, May 8). The Dos and Don’ts of Vitex for Period Problems. Lara Briden - The Period Revolutionary. Retrieved from https://www.larabriden.com/vitex-for-period-problems/

30- VITEX AGNUS-CASTUS. WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-968/vitex-agnus-castus

ورود کاربران

شناسنامه گیاهان

فلفل کوهی

شناسنامه گیاهان - فلفل کوهی

فلفل کوهی (پنج انگشت): گیاهشناسی، خواص، توصیه‌های مصرف

نام تجاری گیاه:

Vitex

نام علمی گیاه:

Vitex agnus‑castus L.

تاریخچه و گیاهشناسی:

دانستنی های کشاورزی

خواص فلفل کوهی :

تنظیم چربی خون

تسکین علائم یائسگی

بهبود عملکرد کبد

تنظیم قند خون

افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

افزایش قدرت باروری

کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

کاهش سردرد و میگرن

خواص فلفل کوهی :

مواد موثره و ارزش تغذیه ای فلفل کوهی

عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا

مصرف خوراکی

بارداری و شیردهی

شرایط حساس به هورمون مانند سرطان‌ سینه، سرطان رحم، سرطان تخمدان، اندومتریوز یا فیبروئیدهای رحم

بارداری به روش IVF

بیماری پارکینسون

اسکیزوفرنی یا سایر اختلال های روانی

سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

حساسیت به گیاهان خانواده شاهپسندیان

واکنش های حساسیت زا

تداخل دارویی

کاربرد در طب قدیم

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143

منابع

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143

ورود کاربران

شناسنامه گیاهان

فلفل کوهی

شناسنامه گیاهان - فلفل کوهی

فلفل کوهی (پنج انگشت): گیاهشناسی، خواص، توصیه‌های مصرف

نام تجاری گیاه:

Vitex

نام علمی گیاه:

Vitex agnus‑castus L.

تاریخچه و گیاهشناسی:

دانستنی های کشاورزی

خواص فلفل کوهی :

تنظیم چربی خون

تسکین علائم یائسگی

بهبود عملکرد کبد

تنظیم قند خون

افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی

افزایش قدرت باروری

کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)

کاهش سردرد و میگرن

خواص فلفل کوهی :

مواد موثره و ارزش تغذیه ای فلفل کوهی

بیشتر بدانید

حد مجاز مصرف

بهترین زمان مصرف

عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا

مصرف خوراکی

بارداری و شیردهی

شرایط حساس به هورمون مانند سرطان‌ سینه، سرطان رحم، سرطان تخمدان، اندومتریوز یا فیبروئیدهای رحم

بارداری به روش IVF

بیماری پارکینسون

اسکیزوفرنی یا سایر اختلال های روانی

سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

حساسیت به گیاهان خانواده شاهپسندیان

واکنش های حساسیت زا

تداخل دارویی

داروهای ضدبارداری

استروژن ها یا آنتاگونیست های استروژن (مهارکننده عملکرد استروژن)

داروهای بیماری های روانی (داروهای ضد روان‌پریشی)

داروهای بیماری پارکینسون (آگونیست های دوپامین)

متوکلوپرامید (رگلان)

کاربرد در طب قدیم

منابع

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143

???site.plant.articles???

کینوا:

یکی از محبوب‌ترین غذاهای سالم در جهان؛ 7 فایده و خواص کینوا (خاویار گیاهی)

کینوا:

یکی از محبوب‌ترین غذاهای سالم در جهان؛ 7 فایده و خواص کینوا (خاویار گیاهی)

کینوا:

یکی از محبوب‌ترین غذاهای سالم در جهان؛ 7 فایده و خواص کینوا (خاویار گیاهی)

محصولات مرتبط

منابع

16- Hywood. A.J. (2010). Fertility Challenges. Botanical Medicine for Women’s Health, 334-346. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780443072772000143